در این مراسم بهاءالدین خرمشاهی مترجم قرآن و قرآن پژوه معاصر با اشاره به اینکه تفسیر کشّاف زمخشری دارای عظمت زیادی است، به بیان خاطرات خود از ترجمه قرآن کریم پرداخت و یادآور شد: زمانی که مشغول ترجمه قرآن بودم تفسیرهای گوناگون و مختلفی را مورد مطالعه و بررسی قرار دادم.
وی افزود: حدود 100 تفسیر داشتم که از میان آنها ناگزیر به انتخاب بودم و حدود 15 تفسیر برای مطالعه مورد انتخاب قرار گرفت. از میان این تفسیرها می‌توان به تفاسیر ابوالفتوح، مجمع البیان، کشف الاسرار، تفسیر کشاف، تفسیر کاشف و تفسیر المیزان علامه طباطبایی اشاره کرد.
مترجم قرآن کریم افزود: در حل مشکلات ترجمه اگر بتوانم نظیری برای "تفسیر کشّاف زمخشری" بیان کنم باید از تفسیر مجمع البیان و تفسیر کبیر رازی یاد کنم که عظمت این تفسیر را نشان می‌دهد.
وی تصریح کرد: زمخشری فارسی هم صحبت می‌کرده و ترجمه قرآن به زبانهای دیگر را نیز جایز می‌دانسته است. بین کلام معتزله و شیعه تجانسهایی بوده و با یکدیگر ارتباطات متقابل داشته‌اند. این شباهتها به میزانی است که برای نمونه سید مرتضی را برخی معتزله و برخی شیعه می‌دانند.
وی در ادامه به عاری بودن تفسیر کشاف از تعصب مذهبی اشاره کرد و گفت: برخی مواردی که تصور می‌شود فقط در تفاسیر شیعی می‌توان یافت را در تفسیر کشّاف زمخشری می‌توان پیدا کرد و نداشتن تعصب مذهبی در کار تفسیر او دیده می‌شود.
وی در ادامه به اوضاع نامناسب قرآن پژوهی اشاره و تصریح کرد: در حال حاضر آثار قرآن پژوهان بازار خوبی ندارد. این سخن را از کسی بشنوید که در این زمینه دردمند است.
خرمشاهی در ادامه به توانمندی مترجم در ترجمه این اثر پرداخت و گفت: مترجم این تفسیر آثار مختلفی را ترجمه کرده و ترجمه قرآن نیز دارد و سیره نبوی را نیز ترجمه کرده است. نثری که انصاری می‌نویسد نثر متعارف امروزی است. این نثر دارای دو بهره است. بهره اول این است که این نثر عربی گرا و عربی زدا نیست و دوم اینکه این نثر بهره‌ای از کهن گرایی دارد. کهن گرایی ترجمه این تفسیر زیاد است و حق هم همین است.
این قرآن پژوه معاصر در پایان تأکید کرد: در این روزگار که اخبار خوش کمتر به گوش فرهیختگان می‌رسد انتشار این اثر خبر خوشی است.
انصاری: در انتقال آرای معتزلی زمخشری سعی وافر داشتم
در ادامه این نشست مسعود انصاری مترجم "تفسیر کشّاف زمخشری" با اشاره به اینکه سختی کار را در مقدمه توضیح داده و قصد بازگویی آنرا در این جلسه ندارد گفت: نهال این طرح و ترجمه توسط استاد خرمشاهی جوانه زده شد. بنده از زمخشری شرمسارم که نتوانستم به متانت ایشان متن بنویسم.
این مترجم قرآن گفت: سعی کردم به ویژه در انتقال آرای معتزلی زمخشری دقت دوچندانی داشته باشم تا اینگونه پنداشته نشود که به قرآن جفا کردم. در مواردی بنده دارای نگرش اشعری هستم و از اینرو سعی وافر داشتم تا تحت تأثیر این موضع قرار نگیرم.
انصاری در پایان تصریح کرد: ارادت زمخشری به خرد و تسلط ایشان به زبان برای بنده قابل ستایش است.
ایازی: اهمیت تفسیر کشّاف زمخشری در خردگرایی است
در ادامه این نشست حجت الاسلام محمد علی ایازی قرآن پژوه و محقق به بررسی جایگاه تفسیر کشاف پرداخت و گفت: دو ویژگی در مورد تفسیر کشاف برجسته و بارز است؛ یکی بحث بلاغت این اثر و دیگری بحث خردگرایی این تفسیر.
وی در ادامه به بررسی موضوع خردگرایی این اثر پرداخت و تصریح کرد: در تاریخ فرهنگ اسلامی در هر دوره‌ای که زمینه گفتگو و تعامل میان اندیشه‌ها وجود داشته شاهد رونق دانش هستیم. قرون چهارم، پنجم و ششم را می‌توان در زمره چنین اعصاری نام برد که به دوران طلایی علم کلام معروف هستند. این دوران دوران پرافتخاری در تایخ فرهنگ اسلامی بوده‌اند.
وی افزود: علت این امر این است که در بغداد امکان بحث و گفتگو وجود داشته است. تفاسیر گوناگونی در معتزله وجود داشته که از میان آنها تنها تفسیر باقیمانده تفسیر کشاف زمخشری است.
ایازی در ادامه با اشاره به خردگرایی تفسیر کشاف خاطر نشان کرد: اهمیت تفسیر کشاف در خردگرایی است و چند و چون کردن در مورد معنای آیات از ویژگی‌های این تفسیر است. این تفسیر نگاهی عقلانی و به دور از سطحی نگری به آیات قرآن دارد و همین عقلگرایی باعث مخالفت سلفیون با این تفسیر بوده است.
این محقق معاصر تصریح کرد: زمخشری در تفسیری موجز و فشرده مباحث چالش برانگیز فکری قرآنی را بیان کرده و با استفاده از زبان و ادب عربی عقلانی بودن آیات قرآنی و معناهای عقلانی آن را نشان داده است.
وی ترجمه این تفسیر را برای زمان کنونی با اهمیت خواند و گفت: اهمیت ترجمه این تفسیر در این است که امروز نیاز به قرائت خردگرایانه از دین داریم. در این صورت است که دین می‌تواند از خرافه‌گرایی و شعارگرایی رها شود و استفاده ابزاری از دین فراهم نشود.
کامران فانی: ترجمه کشاف دوران تازه‌ای را در ترجمه آثار عربی به فارسی می‌گشاید
در ادامه این مراسم آقای کامران فانی پژوهشگرع نویسنده و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به تاریخ ترجمه در ایران و اسلام، گفت: بعد از دوره اول شکوفایی ترجمه در اسلام و ایران که عصر دارالترجمه نام داشت، تقریباً تمامی آثار مهم یونانی، سریانی و هندی آن زمان به زبان عربی ترجمه شد. دوره دوم ترجمه در ایران خیلی پر رونق نبود چرا که بیشتر آثار مهم آن دوره به زبان عربی برگردانده شده بود و اهل فضل نیز به زبان عربی آشنا بودند و نیاز به برگرداندن آنها به زبان فارسی نبود.
وی افزود: در دوره سوم ترجمه در ایران که از 150 سال پیش شروع شد ترجمه خیلی اهمیت یافت و آثار مهم اسلامی به زبان فارسی برگردانده شد. البته در این دوره بیشتر آثار اروپائیان به زبان فارسی ترجمه می‌شد. کم کم نیاز به ترجمه آثار مهم عربی که بیشتر نویسندگان آن ایرانی بودند احساس شد که سابقه آن به 40، 50 سال گذشته باز می‌گردد. پیش از این دوره چنین نیازی احساس نمی‌شده است.
سرپرست دایرۀالمعارف تشیع در ادامه یادآور شد: از سالهای 40 و 50 شمسی به بعد شاهد ترجمه تفاسیر به زبان فارسی نیز هستیم. در این دوره شاهد ترجمه تفاسیری چون مجمع البیان و المیزان به زبان فارسی هستیم.
وی افزود: در ذهن بنده همواره بعید می‌نمود که کسی بتواند تفسیر کشاف را به زبان فارسی ترجمه کند چرا که زبان عربی این کتاب ثقیل است و مباحث زیادی در آن مطرح شده است. ترجمه این اثر و انتقال آن نثر شیوایی که زمخشری داشته بسیار سخت می‌نمود که احساس کردم مسعود انصاری در این کار موفق خواهد شد.
فانی در ادامه به ویژگی‌های یک ترجمه خوب پرداخت و گفت: برای یک ترجمه خوب لازم است که مترجم در وهله اول به موضوع آگاهی کافی داشته باشد و در مرحله بعد زبان مبدأ و مقصد را به خوبی بداند. آقای مسعود انصاری مترجم تفسیر کشاف دارای این ویژگی‌ها است. ایشان درس عربی را خوانده و با صرف و نحو زبان عربی و فقه و کلام نیز آشنا است که نشان از آگاهی وی به موضوع دارد. ایشان فرهنگ حقوق را نیز نوشته که نشان از آگاهی و شناخت او از علوم جدید و قدیم دارد که حاصل این آگاهی ترجمه کشاف زمخشری شده است.
فانی در ادامه با اشاره به اینکه بخشی از ترجمه تفسیر کشاف را دیده و ملاحظه کرده گفت: با آنکه تنها بخشی از این ترجمه را دیده‌ام ولی مطمئن هستم این ترجمه دوران تازه‌ای را در ترجمه اثار زبان عربی به فارسی باز خواهد کرد.
موسوی گرمارودی: تفسیر کشّاف بهترین اثر زمخشری است
در ادامه این نشست دکتر علی موسوی گرمارودی شاعر، نویسنده و محقق معاصر با اشاره به زندگی زمخشری گفت: زمخشری در نوجوانی به جرجانیه رفت و شوق فراگیری دانش او را به مرو نیز کشاند و بعدها راهی بغداد شد و از اساتید آنجا بهره گرفت. او سپس به حجاز می‌رود و به دلیل اقامت طولانی در آنجا به او لقب "جار الله" داده‌اند.
وی افزود: زمخشری یک پا نداشت که برای این موضوع دلایل گوناگونی را برشمرده‌اند. برخی به نقل از خود او علت این موضوع را نفرین مادر برشمرده‌اند و برخی علت آنرا ریزش یخ در راه خوارزم برشمرده‌اند که قرائت اخیر بیشتر مقبول می‌نماید.
مؤلف "باران اخم" در ادامه خاطر نشان کرد: زمخشری مذهب خود را در فروع پنهان می‌کرد و آنرا آشکار نمی‌ساخت. ولی او در فروع حنفی بود و در اصول معتزلی بود. به سبب مذهب اعتزالی است که خواجه نظام الملک به او چندان توجه نداشت. چرا که خواجه نظام الملک اشعری مذهب و طرفدار اشاعره بود.
گرمارودی در پایان تصریح کرد: تفسیر کشاف بهترین کار زمخشری است که در زمان خود او نیز مشهور بود و پس از او نیز شهرت فراوانی داشته است.
جمادی: ترجمه تفسیر کشاف دایره مخاطبان را افزایش می‌دهد
در ادامه این نشست سیاوش جمادی مترجم آثار فلسفی با اشاره به اینکه تفسیر زمخشری مورد توجه حافظ بوده، گفت: تفسیر کشاف مورد توجه حافظ بوده و انتشار آن به زبان فارسی دایره مخاطبان را افزایش می‌دهد و گستره آنرا از خواص بیرون می‌آورد.
مترجم "هستی و زمان" خاطر نشان کرد: در دوران پیشا مدرن نسخه نویسی شیوه غالب بوده و دایره مخاطبان محدود بود و کسانی که با اصحاب قدرت سر و سری داشتند در دایره مخاطبان قرار داشتند.
وی افزود: حافظ به جامعه نزدیک است و در اشعارش به تفسیر کشاف توجه کرده است. نکته قابل توجه این است که این تفسیر بر اساس مبانی عقلانی اعتزالی به نگارش در آمده و این در حالی است که حافظ مذاق اشعری دارد.
مترجم آثار هایدگر در ادامه به اهمیت این تفسیر اشاره کرد و اظهار داشت: برای کسانی که خارج از حوزه خواص هستند این تفسیر مراوده میان اشاعره و اعتزاله را نشان خواهد داد. این تفسیر برای نسل امروز که در مواجه بین سنت و مدرنیته قرار دارد مثمر ثمر است.
جمادی اهمیت این تفسیر را در دورانی که خرافات بر سر ما سایه افکنده حائز اهمیت می‌داند و می‌گوید: کار ترجمه این تفسیر عقلانی در زمان و شرایطی منتشر می‌شود که هر گونه خرافاتی بر روی سر ما سایه افکنده و از این نظر ترجمه این اثر حائز اهمیت و قابل تقدیر است.
کتاب "تفسیر کشّاف زمخشری" اثر ابوالقاسم محمد خوارزمی زمخشری با ترجمه مسعود انصاری توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است. "الکشاف فی تفسیر قرآن" یکی از معروف‌ترین و متقن‌ترین تفاسیر اهل سنت است که از نظر نکات ادبى و بلاغتى در میان همه تفاسیر ممتاز است. «تفسیر کشّاف» در رده‌بندى تفاسیر در ردیف تفاسیرى است که به «تفسیر به رأى» مشهور هستند.
نظر شما